Hem hayvanlar aşılı hemde pazarlar kapalı

Şap aşıları pazarlardaki karantina ihtiyacını büyük ölçüde azaltır ama tamamen ortadan kaldırmaz. Sivas’ta hayvan pazarlarının sık sık kapatılmasının ardında, aşılamanın doğal sınırlarını ve mevzuattaki “önlem alıncaya kadar tüm hareketleri durdur” yaklaşımını bir arada gören beş temel neden var:

1. Aşılama kapsama oranı tam değil
   Şap aşısı yılda iki kez uygulanıyor; ancak yeni doğan buzağılar ilk 2 ay aşı kapsamı dışında kalıyor, bazı işletmeler ikinci dozu geciktirebiliyor veya hiç yaptırmıyor. Bu “bağışıklık boşlukları” hastalığın pazara girebilmesine kapı aralıyor. Hastalık tespit edildiğinde yönetmelik gereği il genelinde hayvan hareketleri derhâl kısıtlanıyor.

2. Aşı % 100 koruma sağlamaz, varyant sorunu vardır
   Türkiye’deki üçlü aşı (O-A-Asia 1 serotipleri) çoğu suşa karşı yüksek koruma sağlasa da virüs çok hızlı mutasyona uğruyor ve çapraz bağışıklık yok denecek kadar az. Aşılı bir hayvan yeni bir varyanta yakalanırsa hastalığı hafif geçirip yine de virüs saçabilir.

3. Pazarlar “virüs amplifikatörü” görevi görür
   Yetiştiriciler, tüccarlar, nakliyeciler ve farklı illerden gelen hayvanların karıştığı kalabalık ortamlar şapın yayılması için ideal koşulları oluşturur. Sivas Valiliği’nin 20 Haziran 2025 tarihli açıklamasında da “bulaşma kaynağının dışarıdan alınan hayvanlar olması” vurgulanarak tüm pazarların ikinci bir emre kadar kapatıldığı bildirildi.

4. Sessiz dönem ve test süresi
   Şapın kuluçka süresi 2-14 gün. Hayvan belirti göstermeden önce de virüs yayabilir. Bir işletmede şüpheli vaka görülür görülmez çevredeki (genelde 10 km) tüm pazarların kapatılması, test sonuçları netleşene kadar virüsün başka sürülere sıçramasını engellemek için standart bir prosedürdür.

5. Yasal zorunluluk ve “hızlı yayılım” senaryosu
   5996 sayılı Kanun ve “Şap Hastalığının Kontrolüne İlişkin Yönetmelik”te, salgın tespit edilen veya riskli kabul edilen illerde hayvan hareketlerinin tamamen durdurulması emrediliyor. İl Tarım‒Orman Müdürlüğü hastalık sönümlenene, temaslı sürüler iki kez aşılanıp klinik muayeneleri temiz çıkana kadar pazarlara yeniden açılış izni veremiyor.

Özetle

Düzenli aşılama, sürülerdeki klinik vakaları azaltır ama hastalığın taşınmasını tek başına durduramaz. Aşı boşlukları, yeni varyantlar ve yoğun hayvan hareketi birleştiğinde virüs hâlâ pazara sızabilir. Mevzuat bu riski “sıfıra yakın” seviyeye çekmek için en hızlı ve etkili önlemi—pazar kapatma ve karantina—devreye sokuyor. Saha aşılaması, kordon-kontrol önlemleri ve testler tamamlandığında pazarlar genelde birkaç hafta içinde yeniden açılıyor.